Een triomf voor triomphe d’Alsace?

Ruim een eeuw geleden zocht de kweker Eugène Kuhlmann in de Elzas naar druivenrassen die resistent tegen schimmelziekten waren. Rond 1911 kruiste hij knipperlé met millardet et grasset 101-14, dat op zijn beurt een kruising is van twee Amerikaanse vitis soorten. Jancis Robinson’s naslagwerk Wine Grapes zegt over knipperlé dat het ras “on the way out” is, terwijl de ‘Amerikaanse’ kruising inmiddels zo obscuur is dat hij niet eens in de druivenbijbel genoemd wordt. Toch moeten de verwachtingen van de nieuwe kruising indertijd hoog zijn geweest, want het resulterende ras kreeg de naam triomphe d’Alsace, vaak kortweg afgekort als triomphe. Een echte triomftocht heeft het ras nooit gemaakt, maar honderd jaar na dato gloort er een sprankje hoop.

Nadat het ras in 1921 in de handel was gekomen, plantten de wijnbouwers in de Elzas in eerste instantie redelijk wat triomphe, maar toen de regio na de Eerste Wereldoorlog weer onderdeel van Frankrijk was geworden, verschoof het accent van productieve rassen zoals chasselas, die door de Duitsers waren geplant, naar de nobele rassen. Triomphe werd al met al niet het succes waarop Kuhlmann hoopte.

Hoe triomphe bijna verdween
Vanaf 1934 schreef de Franse wet voor dat hybriden, dat wil zeggen kruisingen tussen de Europese vitis vinifera en een andere vitis soort, niet voor het maken van wijn gebruikt mochten worden. De regel werd in de jaren 70 van de vorige eeuw overgenomen door (de voorloper van) de EU. De reden: niet-vinifera rassen zouden een slechte, lees zurige of foxy, smaak hebben. Ook zou de hoge aanmaak van methanol slecht zijn voor de gezondheid.

Hoewel er nog een tijdje een stammenstrijd heerste tussen kwaliteit- en kwantiteitgerichte wijnbouwers, werd de regel in de voor wijnbouw meest geschikte delen van de Elzas (aan de voet van de Vogezen) veelal netjes uitgevoerd. Maar in het zuiden, wat verder af van de Vogezen, bleven kleine perceeltjes met vaak hybride druivenrassen behouden. Hier was (en is) wijnbouw nog steeds een nevenactiviteit. De boeren maken eigenlijk alleen wijn voor eigen consumptie.

Liefde voor het historische landschap
Juan Lo Bello, een Argentijn met een lange geschiedenis in de wijnwereld, woont in de zuidelijke Elzas, en raakte een paar jaar geleden in gesprek met een ouder echtpaar dat in hun wijngaard in Brinckheim aan het werk was. De lease van de wijngaard liep af en hun leeftijd begon hen parten te spelen. De eigenaar had geen plannen met de wijngaard, dus de kans dat deze zou verwilderen was groot. Lo Bello’s liefde voor het historische landschap met afwisselend bos, velden, akkers en wijngaarden (hoofdfoto) deed hem besluiten om de lease deels over te nemen. Hij nam de zorg op zich van zeven rijen met minstens 70 jaar oude triomphe d’Alsace wijnstokken, op hun eigen wortels. De gedeeltelijk Amerikaanse genen van triomphe zouden phylloxera voorkomen. Maar in de praktijk is er eerder sprake van verminderde gevoeligheid. Sommige van Lo Bello’s stokken bleken weldegelijk last te hebben van de druifluis.

El Triumpho
Met hulp van een wijnbouwer uit Duitsland, heeft Lo Bello in 2020 zijn rijtjes op orde gemaakt. In 2021 volgde de eerste oogst – geen makkelijk jaar. Het werd gekenmerkt door hagel, vorst, hitte, droogte en regen wanneer je het niet nodig hebt. In de Elzas viel het gelukkig nog mee, maar zelfs rassen met een redelijke resistentie tegen schimmelziekten, zoals triomphe, ontkwamen er in 2021 niet aan. Toch kon Lo Bello op 29 september nog een aardig oogstje binnenhalen, waarvan hij bij Vinigma in Basel een zeer drinkbare eerste jaargang van zijn El Triumpho maakte.

Triomphe in Nederland
Hoewel triomphe in zijn thuisland een marginaal bestaan leidt, heeft het zich buiten Frankrijk een piepklein plaatsje verworven, vooral in koelere, nattere gebieden, waaronder Nederland, Engeland en Denemarken. In de eerste twee landen heb ik een cépagewijn op de kop weten te tikken, waardoor ik een kleine vergelijking kan maken.

Jan Jansen van wijngoed In d’n Olden Smid in Velswijk in de Achterhoek begon zijn wijngoed zo’n zeventien jaar geleden als aanvulling op zijn pensioen. (Wensdenken, geeft hij toe.) Zijn nuchtere maar enthousiaste manier van vertellen, toen ik hem deze herfst bezocht, werkte zeer aanstekelijk. Het is duidelijk een man met veel liefde voor zijn stokken en zijn wijnen. Hij gaat intuïtief en met gezond verstand te werk, ook in de keuze van zijn rassen. De vroege rijping, de losse trossen en de resistentie tegen schimmelziekten (vooral oidium) van triomphe speelden zeker een rol. Vanaf het begin heeft hij duurzaam geproduceerd – hij besproeit helemaal niet, ook niet met biologische producten. Hij gebruikt alleen een op zeewier gebaseerde, weerstand verhogende bladbemesting. Zo onttrekken de stokken ook minder stikstof aan de grond, legt hij uit. Mede door de snoeiwijze (een hoog gordijn) weet hij schimmels meestal buiten de deur te houden. Een lage plantdichtheid helpt ook, gaat hij zelfverzekerd verder. Hij accepteert dat hij in sommige jaren een (flink) deel van zijn oogst verliest. Door de geringe omvang van het bedrijf, slechts 1,3 hectare, is het financieel niet haalbaar zich als biologisch te laten certificeren. Wanneer de omvang van de oogst het toelaat, maakt hij van triomphe een monocépage. De jaargang 2019 die ik proefde, had een wat hartige geur, maar in de mond domineerde de kruidigheid met een onderlaag van rood fruit.

Triomphe in West Sussex
Aan de andere kant van de Noordzee runt Lucinda Colucci het wijngoed Blackdown Ridge in West Sussex. Hoewel de nadruk hier, zoals bij veel Engelse wijngoederen, op mousserende wijn ligt, heeft Blackdown ook 500 stokken triomphe, die in 2010 zijn aangeplant op een prachtige zuidhelling met een kleiige kalksteenbodem. Normaalgesproken krijgen de stokken bij Blackdown regelmatig een sproeibeurt tegen schimmelziekten, maar in 2022 kon de triomphe voor de eerste keer helemaal zonder. Het laat wederom zien dat het ras misschien geen perfecte resistentie heeft, maar schimmelziekten toch redelijk goed weerstaat. Lucinda noemt triomphe haar baby. Ze heeft een niet al te hoge pet op van Engelse Pinot Noir (“te dun”) en Rondo – voor haar is triomphe de beste keus voor Engelse rode wijn.

Een zomerwijn met kerstpretenties
Colucci heeft een punt, want van de Triomphes die ik proefde, stak die van Blackdown Ridge erboven uit. Alle drie hadden een redelijk diepe kleur, fijne kruidige aroma’s en smaken, zachte tannine en frisse zuren, maar Blackdown had het mooiste fruit (vooral donkere kersen) en een wat fluwelige rondheid. Dat laatste komt, naar ik vermoed, doordat Blackdown Ridge de wijn 6 tot 9 maanden rijpt in gebruikte barriques. Lucinda roemde ook de specerijen en noemde de wijn een kerstwijn, die haar in de verte aan Port deed denken. Dat laatste gaat mij voor de 2020 jaargang veel te ver. Met een verrassend lage 9 procent alcohol dacht ik eerder aan een frisse zomerwijn, maar beslist meer dan een niemendalletje. Een goede snuf kaneel kwam ik trouwens ook tegen in Lo Bello’s El Triumpho 2021, dus de associatie met kerst is niet helemaal vreemd.
Dat lage alchoholpercentage verbaasde Lucinda zelf trouwens ook. Ze heeft de laboratoriumtest twee keer laten overdoen voordat ze het geloofde. Blind had ik hem zelf eerder rond de 11 à 12 procent ingeschat. Dat hij desondanks voldoende vol aanvoelde, pleit voor de wijn.

Erg constant is de suikeropbouw van triomphe blijkbaar niet, want in 2018, overigens een zeer warm jaar, lag het alcoholpercentage boven de 13 procent. Lo Bello maakte ook gewag van flinke verschillen in alcohol. Zijn 2022 jaargang, weer zo’n warm jaar, gaat waarschijnlijk op 13,5 procent uitkomen, terwijl de 2021 bij net 12 procent bleef steken.

Red triomphe!
Denemarken buiten beschouwing gelaten, gok ik dat ik de helft van de commercieel beschikbare Triomphe monocépages geproefd heb. In geen van de drie trof ik de gewraakte zurigheid aan. Als we willen dat dergelijke historische rassen behouden blijven, hebben we de toewijding, de liefde, het enthousiasme en de inzet van mensen als Lo Bello, Jansen en Lucinda hard nodig, want anders is ook triomphe “on its way out”. Lo Bello’s actie is hoopgevend, maar een zwaluw maakt nog geen zomer. Zoals Lo Bello zegt, het zou heel jammer zijn, als we in een tijd waarin het belang van PiWi’s (schimmelresistente rassen) toeneemt, een deel van het PiWi-erfgoed verloren gaat. Zeker omdat alle drie, maar zeker Blackridge Down, laten zien dat je van triomphe een aangename wijn kan maken.