Grosse Arvine: waag je aan de rariteiten uit Wallis (deel 2)

Onlangs schreef ik naar aanleiding van het boekje Swiss Grapes van José Vouillamoz over het druivenras eyholzer roter. Wijngoed Chanton uit het Duitstalige deel van Wallis is het enige dat het ras verbouwt. Deze week verhuizen we naar Valais, zoals de naam van het kanton in het westelijke, Franstalige deel luidt. Hier, in het dorp Fully, zet Olivier Pittet zich in voor het behoud van het ras grosse arvine. En dat is belangrijk!

Rustig pratend, zonder hyperbolen, komt Olivier Pittet over als een bescheiden mens. Hij verdient zijn geld grotendeels als milieukundig ingenieur, maar de oorspronkelijke druivenrassen van Valais zijn zijn passie. Op een oppervlakte van slechts één hectare verbouwt hij, naast een aantal bekendere rassen, petite arvine, heida, rouge de fully en een ras zonder naam. Zijn grootste bekendheid heeft hij te danken aan zijn jaarlijkse bottelingen van Grosse Arvine, een prachtige wijn van het druivenras met dezelfde naam.

Niet sexy
Hoewel de familierelaties niet helemaal duidelijk zijn, is het waarschijnlijk dat grosse arvine afstamt van rèze en arvine. De eerste is een ouder, de tweede een grootouder van grosse arvine. Beide zou je als oerrassen van de alpiene wijnbouw kunnen zien. Ook poulsard, nosiola en gropello di revò stammen af van rèze. (Over de laatste twee schreef ik hier vorig jaar al eens.) Het meest zichtbare onderscheid tussen arvine en grosse arvine is de iets dikkere druif van de laaste. Vandaar de naam. Om verwarring te voorkomen is men arvine vervolgens ook wel petite arvine gaan noemen. “Het is geen sexy naam,” zegt José Vouillamoz over het druivenras grosse arvine. Vouillamoz had liever gezien dat het ras grande arvine heette. Je moet een goed gevoel voor de Franse taal hebben om dat te begrijpen. Grosse betekent dik of vet, en grande is groot of groots. “Maar,” legt hij uit, “we gebruiken nou eenmaal de oudste vermelding als de officiële naam.”

Zoektocht
Grosse arvine was een veel belangrijker druivenras in Valais dan het nu is. Vanaf het midden van de negentiende eeuw werd chasselas, in Valais bekend als fendant, op grote schaal aangeplant en verdwenen andere rassen naar de achtergrond of stierven uit. De laatste wijngaard met grosse arvine moet ergens voor het jaar 2000 gerooid zijn. Maar toen Pittet in 2008 van een stokoude wijnboer een bijna even oude fles Grosse Arvine kreeg aangeboden, wist hij dat hij een missie had. De heerlijke wijn leidde tot een zoektocht naar de laatste planten. “Grosse arvine is ons erfgoed. Als ik het niet doe, wie doet het dan?”, was zijn retorische vraag. Vele uren dwalen door de wijngaarden rondom zijn woonplaats Fully, leverden hem uiteindelijk een zestigtal planten op. “Ze groeiden vrijwel allemaal tegen muren aan de rand van (oude) wijngaarden waar ze de kaalslag konden ontlopen”, legt Pittet uit. Hij bracht een aantal enten naar een kwekerij en in 2010 kon hij zijn eerste perceeltje grosse arvine planten. Drie jaar later volgde de eerste wijn. Later vond hij in andere gemeenten nog een paar grosse arvine planten, waarvan hij de enten op een oud perceel chasselasstokken plaatste. “Een kleine revanche op chasselas”, zegt hij ietwat triomfantelijk. Heel klein inderdaad, want met 0,08 hectare is grosse arvine nog steeds een rariteit.

Het nut van inheemse rassen en variëteit aan klonen
Behalve erfgoedbehoud, heeft het redden en bevorderen van oude inheemse rassen en klonen ervan nog een aantal andere functies. “De oude rassen hebben in de loop der eeuwen vaak al enige klimaatveranderingen meegemaakt en kunnen zich daardoor makkelijker aan de huidige veranderingen aanpassen”, aldus Vouillamoz. “Variatie in klonen geeft meer zekerheid voor de wijnbouwer. Sommige klonen zijn minder gevoelig voor bepaalde ziektes. Dus als je verschillende klonen door elkaar plant loop je minder risico. Bovendien hebben ze subtiele smaakverschillen die de complexiteit van de wijn ten goede komt.”

Vinificatie
Pittet heeft een hands-off benadering voor het maken van zijn wijnen. Nadat hij de hele trossen heeft geperst, laat hij de kleine, vaste deeltjes bezinken. De geklaarde most fermenteert met natuurlijk aanwezige gisten in oude barriques die geen houtsmaken meer afgeven. Hierin vindt ook de spontane malolactische omzetting plaats. Na een rijpingsperiode van een jaar op de lies in dezelfde vaten bottelt Pittet de wijnen zonder filtratie.

De wijn
In de meeste jaren is Pittets Grosse Arvine gemaakt met een klein aandeel andere rassen erin, maar de 2018 die ik proefde was een monocépage. Hoewel de wijn aroma’s en smaken van honingmeloen, grapefruit en citroenschil heeft, is het primaire fruit ingetogen van karakter; er is ook zweem van lanoline. De malolactische omzetting geeft de wijn een beetje boterigheid en een rond mondgevoel; het jaar op de lies zorgt voor broodachtige noten. Warmte en kracht ontleent de wijn aan een behoorlijk hoog alcoholpercentage. Pittet zegt daarover: “Als ik een goede rijpheid van de druiven wil, ligt het potentiële alcoholpercentage rond de 14 à 15 procent. Daarnaast was 2018 een zeer warm jaar, terwijl Valais sowieso al een warm klimaat heeft. Toch kent grosse arvine een lage tot gemiddelde suikeropbouw in vergelijking met veel andere rassen. Maar het gaat om de balans. De zuren geven de wijn een mooie levendigheid.”

Passie en inzet
Vouillamoz verwacht veel van het ras grosse arvine. Zeker in vergelijking met eyholzer roter, levert dit ras een veel meer benaderbare wijn op die toch een uniek karakter heeft. “Het heeft een heel eigen structuur. Als je je ogen sluit en slok neemt, zou je kunnen denken dat je een rode wijn drinkt. Daarnaast kan grosse arvine meeliften op het succes van zijn veel bekendere grootouder (petite) arvine.” Inderdaad heeft Pittet geen enkel probleem zijn Grosse Arvine te verkopen. Maar om dergelijke unieke wijnen te behouden hebben we meer nodig dan een beetje commercieel geluk. De passie en inzet van mensen als Olivier Pittet en Josef-Marie Chanton die hun werk buiten het licht van de schijnwerpers doen, zijn onmisbaar.