Herdade do Esporão – Alentejo, Portugal

De Comissão Vitivinícola Regional Alentejana ofwel Vinhos do Alentejo zet momenteel een standaard voor het certificeren van duurzame wijnproductie. Binnen en buiten Portugal wordt ernaar gekeken. Er zijn inmiddels een dozijn wijngoederen gecertificeerd. Maar bij Esporão, ook gecertificeerd, bestaat de toewijding aan duurzaamheid al langer en gaat bovendien veel verder. Goede wijn maak je alleen van goede druiven, die op hun beurt alleen in gezonde bodems kunnen groeien, zo redeneert men bij het 1840 hectare grote wijngoed. En dat zie je terug in de mooie wijnen die ik op een recente persreis, georganiseerd door Delta Wines, heb mogen proeven.

De horizon van de Alentejo wordt gedomineerd door hoge, blauwe luchten en enorme witte graansilo’s. Deze agro-kathedralen uit de tijd van de dictatuur, toen de Alentejo de graanschuur van het land was, zijn vaak al van verre te zien. De agrarische productie in de Alentejo was en is nog steeds grootschalig – ook de wijngoederen, terug van weggeweest, zijn vaak immens groot. Midden in dit weidse landschap vond José Roquette zijn roeping, toen hij in de vroege jaren zeventig van de vorige eeuw zijn bankcarrière opgaf om een wijngoed te starten. Zijn geloof in Herdade do Esporão, een landgoed dat min of meer in zijn huidige vorm al sinds 1267 bestaat, was groot. En terecht, zoals we nu weten, want het bedrijf is niet alleen zeer succesvol, maar het is ook een voorbeeld voor vele anderen. Waarom? Esporão laat zien dat het mogelijk is om op grote schaal biologische druiven te produceren.

Van heet en droog tot nat en koel
Esporão bestaat uit vijf wijngoederen, drie in de Alentejo, een in de Dourovallei en een in de Vinho Verde regio in het natte noorden van het land. In de droge, hete Alentejo bezit Esporão naast het bijna iconische Herdade do Esporão sinds 1995 ook Herdade dos Perdigões (beide zijn gelegen in de subregio Reguengos de Monsaraz van de Alentejo appellation). Sinds 2010 behoort Lavradores in de koelere, hoger gelegen subregio Portalegre in het uiterste noorden van de Alentejo ook tot de familie.

Master blenders
De komst in 1991 van wijnmaker David Baverstock, een Australiër met ervaring in Hunter en Barossa, heeft een sterk stempel op het bedrijf gedrukt. Nog steeds maakt Esporão een zeer aantrekkelijke, volle Semillon. En in verschillende cuvées, zoals in de zeer goedgeprijsde Monte Velho en hun topwijn Torre, zit een deel syrah. Baverstocks blending strategie was vooral gericht op de kwaliteit van de wijn in de verschillende vaten. Tegenwoordig is de kwaliteit van de wijngaard meer leidend. Keldermeester João Ramos droomt al van een wijngaardwijn gemaakt van uitsluitend trincadeira. Maar vooralsnog staat Herdade do Esporão in een typisch Portugese traditie. Zoals area manager Pedro Lopes Vieira, zegt: “Wij zijn echte master blenders”. Gelukkig maar, want zonder de druiven uit Portalegre is het niet altijd makkelijk om in de Alentejo de frisheid van de wijn te bewaren. Voor echte wijngaardwijnen kan je bij Quinta dos Murças in de Dourovallei terecht.

Biologisch
In 2008, een jaar na het aantreden als CEO van João Roquette, José’s jongste van zes kinderen, startte Esporão met de conversie naar biologische productiemethoden. Na een lange, stapsgewijze overgangsperiode – Slow Forward is de bedrijfsslogan –, kan Herdade do Esporão sinds 2019 zeggen dat haar gehele eigen productie biologisch gecertificeerd is. Door middel van training en het beschikbaar stellen van kennis en ervaring moedigt Esporão zijn partners waar het druiven inkoopt aan om ook over te stappen op biologische teelt, wat ook daadwerkelijk gebeurt. Naast de gewone Monte Velho (rood, wit en rosé) die gemaakt is van ingekochte, meestal nog niet biologische druiven, is er nu ook een biologische (rode) variant.

Singels, alternatieve gewassen en rewilding
Vanzelfsprekend worden er bij Esporão geen chemische middelen in de wijngaard gebruikt, maar het bedrijf stimuleert ook de biodiversiteit. Terwijl we door de wijngaarden naar het ontvangstcentrum rijden wijst Lopes Vieira naar de rijen met andere planten en struiken die op gezette afstanden tussen de wijnstokken zijn geplant. Maar ook de singels, aangelegd tegen de soms verzengende zomerwind, dragen bij aan de biodiversiteit. Verder laat Herdade do Esporão tweederde van de grond bewust over aan een proces van rewilding. Dat laatste geldt ook voor Quinta dos Murças en Ameal, Esporão’s wijngoed in de Vinho Verde DOC.

Steeds minder water
Een speerpunt van Esporão’s duurzaamheidsstreven is verantwoord watergebruik, een absolute noodzaak in een regio waar de zomertemperatuur regelmatig de 40°C overschrijdt en de jaarlijkse hoeveelheid neerslag afneemt. Het bedrijf heeft de luxe dat het over een eigen stuwmeer beschikt, maar als het voedende riviertje de Caridade te weinig water levert, kan er bijgetankt worden vanuit het immense, nabijgelegen Alqueva stuwmeer. Zo’n tankbeurt is niet gratis, dus gelukkig hoeft dat niet vaak. “Slechts twee keer in de afgelopen vijftien jaar,” zegt Vieira Lopes.

Mede vanwege de waterschaarste zitten Esporão’s wijngaarden vol met sensoren die de vochtigheid van de bodem controleren en alleen als het nodig is de irrigatie activeren. Dit bespaart niet alleen water, maar het zorgt er ook voor dat de druiven niet verwateren.

Het wijngaardteam bewaakt de vochtigheid van de bodem ook door het organisch materiaal erin op peil te houden. Dit gebeurt met eigen compost, die het maakt van druivenpulp en snoeiafval, ook dat uit het productieproces van Esporão’s eigen olijfolie. De productie bedraagt maar liefst een miljoen kilo per jaar.

In de 11 hectare grote ampelografische wijngaard test het Esporão 189 druivenrassen (21.500 stokken) op allerlei eigenschappen, waaronder de bestendigheid tegen hitte en droogte. Autochtone druivenrassen blijken die eigenschappen vaak in hogere mate te beschikken. Cabernet sauvignon en syrah maken daarom langzaam plaats voor moreto, alicante bouschet en trincadeira.

Duurzaam in de kelder
Maar de toewijding aan duurzaamheid gaat verder dan de bodem en de stokken. In de kelders en andere gebouwen trekt Esporão de lijn door. Ook hier is watergebruik een belangrijk thema. In de kelders, zegt Vieira Lopes, hebben we de grootste winst gemaakt met bewustwording en gedragsverandering. Een bordje bij de kraan om te voorkomen dat die onnodig openstaat, deed blijkbaar al wonderen. Het watergebruik is in totaal teruggebracht van vijf liter per liter geproduceerde wijn naar slechts één.

Al bij de aanleg van verschillende bedrijfsgebouwen speelde energieverbruik een grote rol. De imponerende “tunnel”, waar een deel van de wijnen in 2500 500l-vaten ligt te rijpen, is ondergronds aangelegd. Op het dak van het centrale magazijn, gemaakt van warmtereflecterend hout, liggen tientallen, misschien wel honderden, zonnepanelen en het is zodanig geïsoleerd dat airconditioning zo min mogelijk nodig is.

Goede wijn in ieder segment
Toch moet het uiteindelijke doel zijn om zo goed mogelijke wijnen te maken. En dat begrijpen ze bij Esporão. Zo is de rode instapwijn Monte Velho serieus genoeg om een streekgerecht zoals zwart ibericozwijn te begeleiden, terwijl zijn witte zusje uitstekend smaakt bij gegrilde gamba’s. De rode topwijn Private Selection – ik proefde de 2016 jaargang – toonde een complexe gelaagdheid van bramen en blauwe bessen, paddestoelachtige rijpingsaroma’s en subtiele specerijen van houtopvoeding. De genereuze hoeveelheid zacht in de mond voelende, poederachtige tannine en de levendige, tongkrullende zuren gaven aan dat de fles nog makkelijk een aantal jaren in de kelder had kunnen blijven liggen.
De witte Esporão Reserva, een wijn van Esporão’s middensegment en een bestseller in Nederland, schitterde door de verleidelijke tropische tonen van antão vaz, mooi gebalanceerd met de frisheid van arinto en goed samengebonden door een deel te vergisten in nieuwe vaten van Frans en Amerikaans eikenhout. Dat aandeel maakt Esporão stap voor stap steeds kleiner, enerzijds om tegemoet te komen aan de vraag van de consument, anderzijs om hun gezonde druiven nog mooier te laten schijnen. Zo is het bedrijf constant bezig zichzelf – slow forward – te verbeteren.